 |
| Sunan kalijaga |
Sunan kalijaga ature akeh-akeh, nganti Prabu Brawijaya karsa santun agama Islam,
sawise banjur mundhut paras marang Sunan Kalijaga nanging remane ora têdhas
digunting, mulane Sunan Kalijaga banjur matur, Sang Prabu diaturi Islam lair
batos, amarga yen mung lair bae, remane ora têdhas digunting. Sang Prabu banjur
ngandika yen wis lair batos, mulane kêna diparasi.
Sang Prabu sawise paras banjur ngandika marang Sabdapalon lan Nayagenggong: "Kowe karo pisan
tak-tuturi, wiwit dina iki aku ninggal agama Buddha, ngrasuk agama Islam,
banjur nyêbut asmaning Allah Kang Sajati. Saka karsaku, kowe sakarone tak-ajak
salin agama Rasul tinggal agama Buddha"
Sabdapalon ature sêndhu: "Kula niki Ratu Dhang Hyang sing rumêksa
tanah Jawa. Sintên ingkang jumênêng Nata, dados momongan kula.Wiwit saking
lêluhur paduka rumiyin, Sang Wiku Manumanasa, Sakutrêm lan Bambang Sakri,
run-tumurun ngantos dumugi sapriki, kula momong pikukuh lajêr Jawi, kula manawi
tilêm ngantos 200 taun, sadangunipun kula tilêm tamtu wontên pêpêrangan
sadherek mêngsah sami sadherek, ingkang nakal sami nêdha jalma, sami nêdha
bangsanipun piyambak, dumugi sapriki umur-kula sampun 2000 langkung 3 taun,
momong lajêr Jawi, botên wontên ingkang ewah agamanipun, nêtêpi wiwit sapisan
ngestokakên agami Buddha. Sawêg paduka ingkang karsa nilar pikukuh luhur Jawi
Jawi têgêsipun ngrêti, têka narimah nama Jawan, rêmên manut nunut-nunut, pamrihipun
damêl kapiran muksa paduka mbenjing."
Sang Prabu Brawijaya sinêmonan dening Jawata, ênggone karsa mlêbêt agama Rasul, iya iku
rêrupan kahanan ing dunya ditambahi warna têlu: 1: aran sukêt Jawan, 2: pari
Randanunut, lan 3: pari Mriyi.
Sang Prabu andangu maneh: "Kapriye kang padha dadi kêkêncênganmu, apa
gêlêm apa ora ninggal agama Buddha, salin agama Rasul, nyêbut Nabi Mukhammad
Rasula'llah panutaning para Nabi, lan nyêbut asmaning Allah Kang Sajati?"
Sabdapalon ature sêndhu: "Paduka mlêbêt piyambak, kula botên têgêl ningali watak siya,
kados tiyang 'Arab. Siya punika têgêsipun ngukum, tur siya dhatêng raga, manawi
kula santun agami, saestu damêl kapiran kamuksan-kula, ing benjing, dene
ingkang mastani mulya punika rak tiyang 'Arab sarta tiyang Islam sadaya,
anggenipun ngalêm badanipun piyambak Manawi kula, mastani botên urus, ngalêm
saening tangga ngapêsakên badanipun piyambak, kula rêmên agami lami,
nyêbut Dewa Ingkang Linangkung.
Jagad punika
raganipun Dewa ingkang asipat budi lan hawa, sampun dados wajibipun manusa
punika manut dhatêng eling budi karêpan, dados botên ngapirani, manawi nyêbut
Nabi Mukhammad Rasulu'llah, têgêse Mukhammad niku makaman kubur, kubure rasa
kang salah, namung mangeran rasa wadhag wadhahing êndhut, namung tansah nêdha eca,
botên ngengêti bilahinipun ing wingking, mila nami Mukhammad inggih makaman
kuburan sakalir, roh idlafi têgêsipun lapisan, manawi sampun risak wangsul
dhatêng asalipun malih. Wangsul Prabu Brawijaya lajêng manggen wontên pundi
Adam punika muntêl kaliyan Hyang Brahim, têgêsipun kêbrahen nalika gêsangipun,
botên manggih raos ingkang saestu, nanging tangining raos wujud badan,
dipunwastani Mukhammadun, makaman kuburing rasa, jasanipun budi, dados
sipatipun tiyang lan raos. Manawi dipunpundhut ingkang Mahakuwasa, sarira
paduka sipate tiyang wujud dados, punika dadosipun piyambak, lantaranipun
ngabên awon, bapa biyung botên damêl, mila dipunwastani anak, wontênipun wujud
piyambak, dadosipun saking gaib samar, saking karsaning Latawalhujwa, ingkang
nglimputi wujud, wujudipun piyambak, risak-risakipun piyambak, manawi
dipunpundhut dening Ingkang Maha Kuwasa, namung kantun rumaos lan pangraos
ingkang paduka-bêkta dhatêng pundi kemawon, manawi dados dhêmit ingkang têngga
siti, makatên punika ingkang nistha, namung prêlu nênggani daging bacin ingkang
sampun luluh dados siti, makatên wau têtêp botên wontên prêlunipun. Ingkang
makatên punika amargi namung saking kirang budi kawruhipun, kala gêsangipun
dereng nêdha woh wit kawruh lan woh wit budi, nrimah pêjah dados setan, nêdha
siti ngajêng-ajêng tiyang ngirim sajen tuwin slamêtanipun, ing têmbe tilar
mujijat rakhmat nyukani kiyamat dhatêng anak putunipun ingkang kantun. Tiyang
pêjah botên kêbawah pranataning Ratu ing lair, sampun mêsthi sukma pisah
kaliyan budi, manawi tekadipun sae inggih nampeni kamulyan, nanging manawi
tekadipun awon inggih nampeni siksanipun Cobi paduka-jawab atur-kula punika
Sang Prabu ngandika: "Mulih marang asale, asal Nur bali marang Nur"
Sabdapalon
matur maneh: "Inggih punika kawruhipun tiyang bingung gêsangipun rugi,
botên gadhah kawruh kaengêtan, dereng nêdha woh kawruh lan budi, asal siji
mantuk satunggal, punika sanes pêjah ingkang utami, dene pêjah ingkang utami
punika sewu satus têlung puluh. Têgêsipun satus punika putus, têlu
punika tilas, puluh punika pulih, wujud malih, wujudipun risak,
nanging ingkang risak namung ingkang asal saking roh idlafi. Uripipun langgêng
namung raga pisah kaliyan sukma, inggih punika sahadat ingkang botên mawi
ashadu, gantos roh idlafi lapisan: sasi surup mêsthi saking pundi asalipun
wiwit dados jalmi. Surup têgêsipun: sumurup purwa madya wasananipun, nêtêpana
namane tiyang lumampah, sampun ebah saking prênahipun mlêbêt mbêkta sir cipta
lami".
Sang Prabu ngandika: "Ciptaku nempel wong kang
luwih". Sabdapalon matur: "Punika tiyang kêsasar,
kados dene kêmladeyan tumemplek wit-witan agêng, botên bawa piyambak,
kamuktenipun namung nêmpil. Punika botên pêjah utami, pêjahipun tiyang nistha,
rêmênipun namung nempel, nunut-nunut, botên bawa piyambak, manawi dipuntundhung,
lajêng klambrangan, dados brêkasakan, lajêng nempel dhatêng sanesipun
malih"
Sang Prabu ngandika maneh: "Asal suwung aku bali, mênyang suwung, nalika aku durung maujud
iya durung ana apa-apa, dadi patiku iya mangkono"
Sabdapalon: "Punika pêjahipun tiyang
kalap nglawong, botên iman 'ilmi, nalika gêsangipun kados kewan, namung nêdha
ngombe lan tilêm, makatên punika namung sagêd lêma sugih daging, dados nama
sampun narimah ngombe uyuh kemawon, ical gêsangipun salêbêtipun pêjah".
Sang Prabu: "Aku
nunggoni makaman kubur, yen wis luluh dadi lêbu".
Sabdapalon: "Inggih
punika pêjahipun tiyang cubluk, dados setan kuburan, nênggani daging wontên
kuburan, daging ingkang sampun luluh dados siti, botên mangrêtos santun roh
hidlafi enggal. Inggih punika tiyang bodho mangrêtosa.Nun!
Sang Prabu ngandika: "Aku arêp muksa saragaku"
Sabdapalon gumuyu: "Yen tiyang agami Rasul têrang botên sagêd muksa, botên kuwawi
ngringkês nguntal raganipun, lêma kakathahên daging. Tiyang pêjah muksa punika
cêlaka, amargi nami pêjah, nanging botên tilar jisim, namanipun botên sahadat,
botên pêjah, botên gêsang, botên sagêd dados roh idlafi enggal, namung dados
gunungan dhêmit"
Pangandikane Sang Prabu: "Aku ora duwe cipta apa-apa, ora ikhtiar
nampik milih, sakarsane Kang Maha Kuwasa".
Sabdapalon: "Paduka
nilar sipat, botên ngrumaosi yen tinitah linangkung, nilar wajibing manusa,
manusa dipun wênangakên nampik milih, manawi sampun narimah dados sela, sampun
botên prêlu pados 'ilmi kamulyaning seda".
Sang Prabu: "Ciptaku
arêp mulih mênyang akhirat, munggah swarga seba Kang maha Kuwasa".
Sabdapalon matur: "Akhirat, swarga, sampun paduka-bêkta ngaler ngidul, jagadipun
manusa punika sampun mêngku 'alam sahir kabir, nalika tapêl Adam, sampun pêpak:
akhirat, swarga, naraka 'arasy kursi. Paduka badhe tindak dhatêng akhirat
pundi, mangke manawi kêsasar lo, mangka ênggene akhirat punika têgêse mlarat,
saênggen- ênggen wontên akhirat, manawi kenging kula-singkiri, sampun ngantos
kula mantuk dhatêng kamlaratan sarta minggah dhatêng akhirat adil nagari,
manawi lêpat jawabipun tamtu dipunukum, dipunbanda, dipunpaksa nyambut damêl
awrat tur botên tampa arta. Klêbêt akhirat nusa Srênggi, nusa têgêsipun manusa,
Srêng têgêsipun padamêlan ingkang awrat sangêt Ênggi têgêsipun gawe Dados
têgêsipun jalma pinêksa nyambut damêl dhatêng Ratu Nusa Srênggi namanipun,
punapa botên cilaka, tiyang gêsang wontên ing dunya kados makatên wau,
sakulawargane mung nadhah bêras sapithi, tanpa ulam, sambêl, jangan punika
akhirat ingkang katingal tata lair, manawi akhiratipun tiyang pêjah malah
langkung saking punika, paduka sampun ngantos kondur dhatêng akhirat, sampun
ngantos minggah dhatêng swarga, mindhak kêsasar, kathah rajakaya ingkang wontên
ing ngriku, sadaya sami trima tilêm kêmul siti, gêsangipun nyambut damêl kanthi
paksan, botên salah dipunpragat, paduka sampun ngantos sowan Gusti Allah,
amargi Gusti Allah punika botên kantha botên warna, wujudipun amung asma,
nglimputi wontên ing dunya tuwin ing akhirat, paduka dereng têpang, têpangipun
amung têpang kados cahyanipun lintang lan rêmbulan, kapanggihe cahya murub
dados satunggal, botên pisah botên kumpul, têbihipun botên mawi wangênan, cêlak
botên panggihan, kula botên kuwawi cêlak, punapa malih paduka, Kangjêng Nabi
Musa toh botên kuwawi mandêng dhatêng Gusti Allah, mila Allah botên katingal,
namung Dzatipun ingkang nglimputi sadaya wujud, paduka wiji rohani, sanes
bangsanipun malaekat, manusa raganipun asal saking nutfah, sowan Hyang
Latawalhujwa, manawi panggenanipun sampun sêpuh, nyuwun ingkang enggal, dados
botên wongsal-wangsul, ingkang dipunwastani pêjah gêsang, ingkang gêsang
napasipun taksih lumampah, têgêsipun urip, ingkang têtêp langgêng, botên ewah
botên gingsir, ingkang pêjah namung raganipun, botên ngraosakên kanikmatan,
pramila tumrap tiyang agami Buddha, manawi raganipun sampun sêpuh, suksmanipun
mêdal nyuwun gantos ingkang sae, nglangkungi ingkang sampun sêpuh, nutfah
sampun ngantos ebah saking jagadipun, jagadipun manusa punika langgêng, botên
ewah gingsir, ingkang ewah punika makaming raos, raga wadhag ingkang asal roh
idlafi.
Prabu
Brawijaya botên anem botên sêpuh, nanging langgêng manggen wontên satêngahipun
jagadipun, lumampah botên ebah saking panggenanipun, wontên salêbêting guwa sir
cipta kang êning Gawanên gêgawanmu, ngGêgawa nêdha raga Tulis ical, etangan
gunggunge: kumpul, plêsatipun wêtaha. Ningali jantung kêtêg kiwa: surut marga
sire cipta, jujugipun ingkang cêtha cêthik cêthak. Punika pungkasanipun kawruh,
kawruhipun tiyang Buddha Lêbêtipun roh saking cêthak marginipun, kendêl malih
wontên cêthik, mêdal wontên kalamwadi, kentir sagara rahmat lajêng lumêbêt ing
guwa indra-kilaning estri, tibaning nikmat ing dhasaring bumi rahmat, wontên
ing ngriku ki budi jasa kadhaton baitu'llah ingkang mulya, dadosipun saking
sabda kun, dados wontên têngahing jagad swarganing tiyang sêpuh estri, mila
jalma keblatipun wontên têngahing jagad, jagading tiyang punika guwa sir cipta
namanipun, dipunbêkta dhatêng pundi- pundi botên ewah, umuripun sampun
dipunpasthekakên, botên sagêd ewah gingsir, sampun dipunsêrat
wontên lokhil-makful, bêgja cilakanipun gumantung wontên ing budi nalar
lan kawruhipun, ingkang ical utawi kirang ikhtiaripun inggih badhe ical utawi
kirang bêgjanipun. Wiwitanipun keblat sakawan, inggih punika wetan kilen kidul
ler : têgêsipun wetan : wiwitan manusa maujud; têgêsipun kulon : bapa kêlonan;
têgêsipun kidul : estri didudul wêtênge ing têngah; têgêsipun lor : laire
jabang bayi, tanggal sapisan kapurnaman, sênteg sapisan tênunan sampun nigasi.
Têgêsipun pur: jumbuh, na; ana wujud, ma; madhêp dhatêng wujud; jumbuh punika
têgêsipun pêpak, sarwa wontên, mêngku alam sahir kabir, tanggalipun manusa,
lairipun saking tiyang sêpuhipun estri, sarêng tanggalipun kaliyan sadherekipun
kakang mbarêp adhi ragil, kakang mbarêp punika kawah, adhi punika ari-ari,
sadherek ingkang sarêng tanggal gaibipun, rumêksa gêsangipun elingipun
panjanmaning surya, lênggah rupa cahya, kontêning eling sadayanipun, siyang
dalu sampun sumêlang dhatêng sadaya rêrupen, ingkang engêt sadayanipun, surup
lan tanggalipun sampun samar : kala rumiyin, sapunika lan benjing, punika
kawruhipun tiyang Jawi ingkang agami Buddha. Raga punika dipunibaratakên baita,
dene suksmanipun inggih punika tiyang ingkang wontên ing baita wau, ingkang
nêdahakên pandomipun, manawi baitanipun lumampah mangka salah pandomipun, tamtu
manggih cilaka, baita pêcah, tiyangipun rêbah Pramila kêdah ingkang mapan,
mumpung baitanipun taksih lumampah, manawi botên mapan gêsangipun, pêjah malih
sagêda mapan, nêtêpi kamanusanipun, manawi baitanipun bibrah, inggih pisah kaliyan
tiyangipun; têgêsipun suksma ugi pisah kaliyan budi, punika namanipun sahadat,
pisahipun kawula kaliyan Gusti, sah têgêsipun pisah, dat punika Dzating Gusti,
manawi sampun pisah raga suksma, budinipun lajêng santun baitu'llah, napas
tali, muji dhatêng Gusti, manawi pisaha raga suksma lan budi, mrêtitis ingkang
botên-botên, yen tunggal, kabêsaran, tanggalipun botên surup salaminipun,
punika kêdah ingkang waspada, ngengêtana dhatêng asaling kawula, kawula ugi
wajib utawi wênang matur dhatêng Gusti, nyuwun baitu'llah ingkang enggal,
ngungkulana ingkang lami. Raganing manusa punika namanipun baitu'llah, inggih
prau gaweyaning Allah, dadosipun saking sabda kun, manawi baitanipun tiyang
Jawi sagêd mapan santun baitu'llah malih ingkang sae, baitanipun tiyang Islam
gêsangipun kantun pangrasa, praunipun sampun rêmuk, manawi suksma punika pêjah
ing 'alam dunya suwung, botên wontên tiyang, manawi tiyang punika têrus gêsang,
ing dunya kêbak manusa, lampahipun saking ênem urut sêpuh, ngantos roh lapisan,
sanadyan suksmanipun tiyang, nanging manawi tekadipun nasar, pêjahipun manjalma
dados kuwuk, sanadyan suksmanipun kewan, nanging sagêd manjalma dados tiyang
(kajêngipun, adiling Kawasa tiyang punika pinasthi ngundhuh wohing panggawene
piyambak-piyambak). Nalika panjênênganipun Bathara Wisnu jumênêng Nata wontên
ing Mêndhang Kasapta, sato wana tuwin lêlêmbut dipuncipta dados manusa, dados
wadya-balanipun Sang Nata. Nalika eyang paduka Prabu Palasara iyasa kadhaton
wontên ing Gajahoya, sato wana tuwin lêlêmbut inggih dipuncipta dados tiyang,
pramila gandanipun tiyang satunggal-satunggalipun beda-beda, gandanipun
kadosdene nalika taksih dados sato kewan. Sêrat tapak Hyang, ingkang
dipunwastani Sastrajendrayuningrat, dados saking sabda kun,
1. ingkang dipunwastani jithok têgêsipun
namung puji thok. Dewa ingkang damêl cahya murub nyrambahi badan, têgêsipun
incêngên aneng cêngêlmu
2. Jiling punika puji eling marang Gusti.
3. Punuk têgêsipun panakna.
4. Timbangan têgêsipun salang.
5. Pundhak punika panduk, urip wontên ing
'alam dunya pados kawruh kaliyan woh kuldi, manawi angsal woh kuldi kathah,
untungipun sugih daging, yen angsal woh kawruh kathah, kenging kangge sangu
gêsang, gêsang langgêng ingkang botên sagêd pêjah.
6. Têpak têgêsipun têpa-tapanira.
7. Walikat: walikane gêsang.
8. Ula-ula: ulatana,
9. lalarên gêgêrmu sing nggligir.
10. Sungsum têgêsipun sungsungên.
11. Lambung: waktu Dewa nyambung umur, alamipun jalma
sambungan, lali eling urip mati.
12. Lêmpeng kiwa têngên têgêsipun tekadmu sing lêmpêng
lair batin, purwa bênêr lawan luput, bêcik lawan ala.
13. Mata têgêsipun tingalana batin siji, sing bênêr
keblatira, keblat lor bênêr siji.
14. Têngên têgêsipun têngênên ingkang têrang, wontên
ing dunya amung sadarmi ngangge raga, botên damêl botên tumbas.
15. Kiwa têgêsipun: raga iki isi hawa kêkajêngan,
botên wênang ngêkahi pêjah. Makatên punika ungêling sêrat
Manawi
paduka maibên, sintên ingkang damêl raga ? Sintên ingkang paring nama? inggih
namung Latawalhujwa, manawi paduka maibên, paduka têtêp kapir, kapiran seda
paduka, botên pitados dhatêng sêratipun Gusti, sarta murtat dhatêng lêluhur
Jawi sadaya, nempel tosan, kajêng sela, dados dhêmit têngga siti, manawi paduka
botên sagêd maos sastra ingkang wontên ing badanipun manusa, saseda paduka
manjalma dhatêng kuwuk, dene manawi sagêd sagêd maos sastra ingkang wontên ing
raga wau, saking tiyang inggih dados tiyang, kasêbut ing sêrat Anbiya, Kanjêng
Nabi Musa kala rumiyin tiyang ingkang pêjah wontên ing kubur, lajêng tangi
malih, gêsangipun gantos roh lapis enggal, gantos makam enggal. Manawi paduka
ngrasuk agami Islam, tiyang Jawi tamtu lajêng Islam sadaya Manawi kula, wadhag
alus-kula sampun kula-cakup lan kula-carub, sampun jumbuh dados satunggal,
inggih nglêbêt inggih jawi, dados kantun sasêdya-kula kemawon, ngadam utawi
wujud sagêd sami sanalika, manawi kula kêpengin badhe wujud, inggih punika
wujud-kula, sêdya ngadam, inggih sagêd ical sami sanalika, yen sêdya maujud
sagêd katingal sanalika. Raga-kawula punika sipating Dewa, badan-kawula sakojur
gadhah nama piyambak-piyambak. Cobi paduka-dumuk: pundi wujudipun Sabdapalon,
sampun kalingan pajar, saking pajaripun ngantos sampun botên katingal wujudipun
Sabdapalon, kantun asma nglimputi badan, botên ênem botên sêpuh, botên pêjah
botên gêsang, gêsangipun nglimputi salêbêting pêjahipun, dene pêjahipun
nglimputi salêbêting gêsangipun, langgêng salaminipun".
Sang Prabu
ndangu: "Ana ing ngêndi Pangeran Kang Sajati ?
Sabdapalon
matur: "Botên têbih botên cêlak, paduka wayangipun wujud sipating
suksma, dipunanggêp sarira tunggal, budi hawa badan, tiga-tiga punika
tumindakipun; botên pisah, nanging inggih botên kumpul. Paduka punika sampun
Ratu linuhung tamtu botên badhe kêkilapan dhatêng atur-kula punika"
Sang Prabu
ngandika maneh: "Apa
kowe ora manut agama ?
Sabdapalon ature sêndhu: "Manut agami lami, dhatêng agami enggal botên
manut! Kenging punapa paduka gantos agami têka botên nantun kula, paduka punapa
kêkilapan dhatêng nama kula Sabdapalon? Sabda têgêsipun pamuwus, Palon: pikukuh
kandhang. Naya têgêsipun ulat, Genggong: langgêng botên ewah. Dados
wicantên-kula punika, kenging kangge pikêkah ulat pasêmoning tanah Jawi,
langgêng salaminipun
Sang Prabu ngandika: "Kapriye iki, aku wis kêbacut mlêbu agama
Islam, wis disêkseni Sahid, aku ora kêna bali agama Buddha maneh, aku wirang
yen digêguyu bumi langit
Sabdapalon matur maneh: "Inggih sampun, lakar paduka-lampahi piyambak,
kula botên tumut-tumut." Sunan Kalijaga banjur matur marang Sang Prabu,
kang surasane ora prêlu manggalih kang akeh-akeh, amarga agama Islam iku mulya
bangêt, sarta matur yen arêp nyipta banyu kang ana ing beji, prêlu kanggo
tandha yêkti, kapriye mungguh ing gandane. Yen banyu dicipta bisa ngganda
wangi, iku tandha yen Sang Prabu wis mantêp marang agama Rasul, nanging yen
gandane ora wangi, iku anandhakake: yen Sang Prabu isih panggalih Buddha. Sunan
Kalijaga banjur nyipta, padha sanalika banyu sêndhang banjur dadi wangi
gandane, ing kono Sunan kalijaga matur marang Sang Prabu, kaya kang wis
kathandha, yen Sang Prabu nyata wis mantêp marang agama Rasul, amarga banyu
sêndhang gandane wangi.
Bersambung ke Bagian 6 Jejak
Brawijaya V/ Sunan Lawu
